۲١ آذر نهضتی نتیجه سینده یارانان ملی حکومتین آپاردیغی اصلاحات
ايران خالقلارینين تاريخينه قيزيل خطلرله حک اولونموش ۲١ آذر نهضتينين ٧۴-جی ايلدونومو ياخينلاشير. اونون آکتوآلليغی و سون مقصدی اوغروندا گئدن مبارزه بوگون ده داوام ائدير. بو محتشم نهضتين اصيل تشکيلاتچيیسی اولان بؤيوک انسان سيد جعفر پيشهوری او زامان "نهضتيميز و دونيا سياستی" آدلی مقالهسينده ۲١ آذر نهضتينين ملی خصوصيتلريندن دانيشارکن يازيردی: "بو مسألهيه کيچيک باخماق اولماز. فارس متعصبلری هميشه چاليشميشلار دونيايا بيلديرسينلر کی، آذربايجانليلارين اؤزلرينه مخصوص ديل، ادبيات و خصوصيتلری يوخدور. بؤيوک نهضتيميز بو آخماقجاسينا اويان تبليغاتا سون قويدو. حتی بيزه سياسی سببلره گؤره مثبت نظرلرله باخماق ايستهمهين آمريکا و انگليس مطبوعاتينين مهم قيسمی حس ائديب آنلادی کی، فارس متعصبلرینين ادعاسی دوغرو دئيلدير. آذربايجان خالقینين اؤزونه مخصوص ديلی ايسه فارس ديلینين بير شعبهسی اولماييب، تماميله آيری ديلدير. بئله آذربايجانليلارين طرز- تفکر و آداب معاشرتی هيچ وجه ايله فارسلارلا جور گلمز. بو خالق ترقی ائديب دونياسين معاصر خالقلارينا يئتيشمک اوچون اؤز ديلی، اؤز آداب و رسومو اوزهرينده ايرلی گئتمهليدير. ملی حقوقلار اوغروندا اوزون ايللر مبارزه آپاران آذربايجان خالقی بوتون دؤورلرده آياغا قالخميش و بو دفعه قطعيتله سلاحلی عصيانا ال آتدی. بو عصيان ١٣۲۴-جو ايلين آذر آيينين ۲١-ده غلبه ايله باشا چاتدی. آذربايجان ملی حکومتی ياراندی."
آذربايجان ملی حکومتينين دموکراتيک ماهيتيندن استفاده ائدن آذربايجان خالقی دونيانين باشقا مترقی اؤلکهلرينده ملی مختاريت قازانان خالقلار کيمی اؤزونو اداره ائتمهيه نائيل اولدو. ملی دموکراتيک دؤولت ترکيبينده اؤز ملی حقوقلاريندان- سياسی، اقتصادی و مدنی حاقلاريندان ملی شرائطه ايغون اولاراق اؤلکهده ياشايان بوتون خالقلارين تام برابر شکيلده استفاده ائتمهسی تأمين اولدو.
آذربايجان اقتصادياتینين اساسينی تشکيل ائدن تورپاق و کندلی مسألهسی يارانان ملی حکومتين اقتصادی برنامهسينده مهم يئرلردن بيرينی توتدوغو اوچون تورپاغين هشتاد فائيضيندان چوخو بؤيوک ملکدارلارين و اون ايکی فائيصيندن آرتيق خالصه و وقف ادارهلرينين الينده اولان تورپاقلار آلينيب، کندلريميزده حکم سورن، اورتا عصر قايدا-قانونلاری شرائطينده ياشاماغا مجبور ائديلن کندليلره عوضسيز پايلاندی.
بو عدالتلی قرار آغير و چوخسايلی وئرگيلر و روسوملاردان تنگه گلميش کندلی کوتلهلرين ظلم و اؤزباشيناليقدان قورتاردی. کندليلرين پايمال اولموش حقوقلارينين قانونی شکلده کندليه قايتاريلماسینين برپاسی جمعيتده راضيليقلا قارشيلاندی. زحمتکش خالقلارين تفکرلرينده ملی حکومته قارشی اساسلی رغبت اوياندی
اقتصاديات و مدنی انکشافی آرتيرماق اوچون حکومت طرفيندن ايلک دفعه اولاراق ياراديلان "فلاحت بانکی" مهم رول اوينادی. يوخسول کندلیلره اکين-بيچين و کند تصرفاتی وسائيطی آلمان اوچون بانکين اوزون مدتلی بورج پول وئرمهسی يوخسول کندليلرين آغير گونده مهم داياغی اولدو. بو عظمتلی حادثهنين تأثيری اؤلکهنين حدودلاريندان اوزاقلاردا سسلندی و مترقی انسانلار طرفيندن رغبتله قارشيلاندی.
ايرانين بير سيرا خالقلاری کيمی آذربايجان خالقینين داواملی اولاراق مدنيتی حاکيم طبقه طرفيندن تاپدالانيردی. خالقين دوغما ديلی تحقير اولونوردو. ادبيات و اينجهصنعتی کسکين مقاومته راست گلردی. يئرلی نانکورلارين و فارس شوونيستلرينين انکارچيليغا معروض قاليردی.
۲١ آذر نهضتی استبداد رژيمينه سون قويدوقدان سونرا حکم سورن ملی ظلمين بو آلچالديجی فورماسینين کؤکونو کسدی. آذربايجان دموکرات فرقهسینين رهبرلیيی آلتيندا گؤستريلن ملی مجليس و ملی حکومت مدنيتينيزين، او جملهدن معارف، ادبيات، موسيقی، رسامليق و خالق ياراديجيليقلارینين يوکسلمهسينه قايغی گؤستريرديلر. ملی حکومتين عظمتلی و مهم آدديملاريندان بيری آناديلینين دؤولت ديلی سويهسينه قالديريلماسی ايدی.
آذربايجان ملی حکومتی ١٣۲۴-جو ايل دی آيينين ١۶-دا تاريخی قرار چخارتدی. ١۰ مادهدن عبارت اولان همين قراردادا دئييليردی کی،" خالقيميزين دؤولت دستگاهينا ياخينلاشديرماق و عمومی احتياجاتينی ساده بير صورتده آنلاماق و همچنين ملی ديل و ملی مدنيتينيزين ترقی و تکامل يوللارينی تميزلهمک اوچون بوگوندن اعتباراَ آذربايجاندا آذربايجان ديلی رسمی دؤولت ديلی حساب اولونور."
جدی چتينليکلره باخماياراق تکجه بير فاکتی نظره چاتديرماقلا کفايتلنديرير کی، او زامان ملی حکومت خالقين معارفلنمهسينی نظره آلاراق ١٣۲۵-جی تدريس ايلینين سون ربعی اوچون آييرديغی ايلليک بودجهدن ايکی دفعه چوخ ايدی. ملی حکومتين معارف ساحهسيندهکی جدی ايشلريدن بيری ده اجباری و پولسوز تحصيل آلماق، ساوادسيزليغی لغو ائتمک ايدی.
ايللر بويو تحصيل آجليغی چکن خالق کوتلهلری ايچريسيندن چيخان ناموسلوو شرفلی اوغول-قيزلاريميزين مادی و فيزيکی کؤمکليکلری سايهسينده آز بيز زامان کسيينده ۴۰۰-ه ياخين يئنی مکتبلر تيکيلدی. اونلارلا مکتب تعمير اولونونوب يارارلی حالا گتيريلدی. گلن تدريس ايلی اوچون مينلرله مکتبين تيکيلمهسی نظرده توتولدو. خالق ملی حکومتی اؤز حکومتی حساب ائديردی. اونا گؤره وطنپرور انسانلار ۲۰۰۰-دن آرتيق شخصی حسابلاريله مکتب تيکديريب ملی حکومتين معارف ناظرینين اختياريندا قويدولار. ملی حکومت بيرينجی دفعه تبريز، اورميه، اردبيل، ماراغا، زنجان، خوی و اهرده تربيه ائولرب آچيب صاحبسيز و يئتيم اوشاقلاری توپلادی. تبريزدهکی قوشون ائوی اوشاق ائوينه چئوريلدی. بو ايشله علاقهدار تبريز شهرينده ايکی اينترنات مکتب آچيلدی. بونلاردان بيرينه ١۴ ياشينا کيمی اينترنات – باغچايا ٣ ياشينا کيمی اولان ١۰۰ نفر کؤرپهلر حمايهيه آليندی. بو اوشاق تربيه ائولرينين نزدينده ١۵ چارپاياليق معالجه اوجاغی آچيلدی. اوشاق ائولرینين و تربيه اوجاقلارينين آچيلماسی و فعاليت گؤسترمهسی اوچون ملی حکومت ١۵ ميليون ريال مبلغينده پول آييردی.
١٣۲۵-جی ايل خرداد آييندا ملتيميز و وطنيميزين تاريخينده ايلک دفعه اولاراق آذربايجان دؤولت دارالفنونو آچيلدی. آذربايجانين اوغول و قيزلاری بو علم-مدنيت اوجاغينا داخيل اولوب اکثريتی تقاعد و راحات ياتاقخانه ايله تأمين اولوندولار. تأسيس اولونان بو علم اوجاغی ايللر کئچسه ده بئله خالقين ۲١ آذر نهضتينین يادگاريدير و شبههسيز او زامان و بوگون خالقيميزين مدنی حياتيندا گؤرکملی يئرلردن بيرينی توتور. چونکی هر بير ملتين ديريلیيينی اونون کئچميشی، بوگونو و گلهجهيی دائيما عکس ائتديرير.
ملی حکومت بشر جمعيتينده عالی يئرلردن بيرينی توتان قادين- آنا- قادين ارتجاعچی دؤولت و خرافاتچی دين خاديملری طرفيندن وئريلن " جسم ضعيف" و ناقصالعقل لقبی رد ائديب و او سون قويدو. قادينا وئريلن بو تحقيرائديجی آد لعنتلندی. قادينلارلا کيشيلر آراسينداکی فرق آرادان قالديريلدی. و برابرليک حقوقو حکمفرما اولدو. بير سيرا عملی تدبيرلره ال آتيلدی. ايشلهين قادينلار اوچون ايش يئرلرینين نزدينده اوشاقلی قادينلار اوچون اوشاق باغچالاری، اوشاق ائوی و استراحت، مشغله اوتاقلاری، يويونما و ساير بونلار کيمی خيرلی اوتاقلارين آچيلماسینا ايمکان ياراندی. حاميله قادينلار اوچون خصوصی قايغیکئشليک نظره آليندی. زحمتکش قادينا حاميلهليک زامانی و دوغوشدان سونرا وئريلن معزونيت دونيايه گلميش کؤرپهنی ساغلام بؤيوتمک اوچون بوتون امکانلار يارانماسی نظرده توتولدو. سودامر اوشاغی اولان آنايا ايش زامانی اوشاقی اميزديرمک اوچون وقت و پول يارديمی وئريلدی. حاميله و سودامر اوشاغی اولان قادينين آغير ايشده، ائلهجهده ضررلی فابریکلار محيطينده ايشلهديلمهسی قطعی قاداغان اولوندو.
قادينلارين تام آزادليغا چيخماسی اوچون آذربايجان دموکرات فرقهسینين و ملی حکومتين گؤردويو تدبيرلر بوتون ايراندا سسلندی. ايران قادينلارينين حقوقلارينی مدافعه ائدن جمعيت، تهراندان ملی حکومتين باشچيسی سيد جعفر پيشهورینين آدينا گؤندریيی تلگرامدا ايران قادينلارينين سئوينجينی بيلديردیرهرک يازيردی: "جمعيت سيزه و دموکرات فرقهسينين باشقا رهبرلرينه اؤز صميمی تشکولرينی بيلديرير. چونکی سيزين سعیینيز و فداکارليغينينز نتيجهسينده قادينلارين عصرلر بويو دوچار اولدوقلاری محروميت زنجيريندن آزاد اولمالارينا، اونلارين سئچکيده اشتراکينا و باشقا اجتماعی حقوقلار الده ائتمهلرينه شرائيط ياراندی."
ملی مطبوعات و کوتلهوی معلومات واسيطهلرينين گوندن-گونه چيچکلنيب چوخالماسينا شرائيط يارادان و قايغی گؤسترن ملی حکومت دؤورونده تبريز، اردبيل، اورميه و زنجان شهرلرينده ۵۰-دن آرتيق ملی ديلده قزئت، ژورنال چاپ اولونماغا باشلادی. تاريخده ايلک دفعه آنا ديلينده دؤولت دارالفنونو، دؤولت درام تئاتری، کمالدين بهزاد آدينا صنعت موزئیی، دؤولت راديو استانسياسی، دؤلت فلارمونياسی، خالق ياراديجيليق بيرلیيی ياراندی. آذربايجان يازيچيلارينين، موسيقیچيلرينين، رساملارينين ياراديجی تشکيلاتلاری ياراندی. آنا ديلينده يوزلرله مکتب آچان، آبادليغا، صحيهيه بؤيوک ديققت يئتيرن ملی حکومتين گؤردويو ايشلر حقيقتا ديققتهشايان و حيرتائديجی ايدی.
او دؤورده قصداَ پهلوی رژيمینين فکر وئرمهدیيی زاماندا ملی مدنيتين انکشافينا تکان وئرمک اوچون ياراديجی تشکيلاتلارين فعاليتینه بؤيوک و ضروری احتياج وار ايدی. بو تشکيلاتلارين يارانماسی، بونلارا ملی حکومتين قايغیسی نتيجهسينده قيسا بير زامان کسيينده اؤز بهرهسينی وئردی. بوگونکو چيچکلهنن جوشقون و مضمونجا دولغون اثرلرين ميدانا چيخماسی محض ۲١ آذر نهضتينين قاباقجيل ايدئيالاريله باغليدير.
ملی حکومت قورلدوغو دؤورده آذربايجاندا آز-چوخ سايدا اولان صحيه اوجاقلاری دئمک اولار کی، تماميله باغلانميشدی. اونون طبی آوادانليغی غارت ائديلميش، کادرلارینين بير چوخو هايا-کويه دوشهرک آذربايجانی ترک ائتميش و کيچيک بير سايی ايسه ايشدن ال چکميشدی. طبی خدمت خصوصی آداملارين الينه کئچميشدی. ملی حکومت کادرلارین توپلانماسينی، اونلارين ايران حکومتی طرفيندن وئريلمهين امک حاقینين وئريمهسينی، ايشه داخل اولمالارينی تشکيل ائتدی. کادرلارين حاضرلانماسی اوچون علمی-تجروبی محکم بير اوجاغين اولماسينی نظره آلاراق ايلک دفعه اولاراق تبريزده يئنی فعاليته باشلايان دارالفنونون طب شعبهسينه ۶۰ نفر اوغلان و قيزلارين قبول اولونماسينا موفق اولدو.
ياخين زاماندا تبريز شهرينده معاصر دارالفنونون بناسينين تيکينتيسی اوچون ايکی ميليون بش يوز مين تومن پول آيريلدی. بونونلا بئله ملی حکومت دئمک اولار کی، تبريزين بوتون محلهلرينده قيسامدتلی طب باجيلاری حاضرلاماق مقصديله کورسلار تشکيل ائتدی.
١٣۲۵-جی ايلين آبان آييندا کورس دينلهييجيلرينين سايی ۲٨۰ نفره چاتدی. و اونلاردان ١۲۰ نفری يئنی ايشه باشلادی. يئنه همين ايلده تبريزده ٣ ايلليک اورتا طبی مکتب آچيلدی و بو مکتبه ۷۰ نفر قبول اولدو. ١٣۲۵-جی ايلين مهر آييندا تبريزده ٣ ايلليک ماماليق مکتبی آچيلدی و بيرينجی کورسا ٣۰ نفر قيز قبول اولوندو. واختيلا آذربايجانی ترک ائديب مرکزه گئدن حکيملرين چوخو قاييداراق ايشلمهيه باشلادی. بونا گؤره ده ١٣۲۴-جو ايلده دؤولت صحيه سيستمينده بوتون آذربايجاندا ۴٩ نفر حکيم چاليشيرديسا، آذربايجان دموکرات فرقهسينين ايلدونومونه قدر مدتده بو رقم ١٩۶ نفره چاتدی. ملی حکومت قورولانا قدر بوتون آذربايجاندا اولان خستهخانالاردا سايی ۷۰ عدد خسته چارپاییسی مؤوجود اولدوغو حالدا، قيسا مدت عرصينده بو چارپاييلارين سايی ٨ يوزه چاتدی.
اؤلکهنين بير سيرا شهرلرينده ملی حکومت بير ايل عرضينده ٣۵ خستهخانا، پوليکلينيکا و آمبولاتوريا و ٣٨ فبلدشيرليک منطقهسی آچدی. بئلهليکله هرگاه کئچميشده هر ۷۰ مين نفره بير خستهخانا چارپايیسی دوشدويو حالدا، بير ايل عرضينده گؤرولن جدی تدبيرلر سايهسينده وضعيت دهييشيب هر ۶۲۵۰ نفره بير چارپايی دوشدو.
واختيلا ١۲ عدد چارپايیسی اولان تبريز دوغوم ائوینين چارپاياسينين سايی ١۵۰ عدد چاتديريلدی. کئچميشدن ميراث قالميش يولخوجو خستهليکلره قارشی او جمله دن، تراخوما، کئچلليک، قوتورلوق و باشقا يولخوجو خستهليکلره قارشی مبارزه گوجلندی. دری- زهروی خستهلر اوچون ١۰۰، روحی- نئورولوژی خستهلر اوچون ٣۰ چارپاياليق يئرلر تشکيل ائديلدی. تبريزين بوتون محلهلرينده ٨ پوليکلينيکا فعاليته باشلادی. تبريز، اورميه اردبيل، خوی، زنجانداکی پليکلينيکالارين نزدينده رنتگئن اوتاغی، تبريز "شير و خورشيد" و " ابوعلی" اردبيل، اورميه، شبستر و خوی خستهخانالاريندا فيزوتروپوتيک اوتاقلار، کلينيک-دیآقنوستيک لاباراتوريالار و ايلک دفعه اولاراق آذربايجاندا تبريز "شير و خورشيد" خستهخاناسی نزدينده پاتولوژی آناتوميا شعبهلری آچيلدی. آذربايجان خستهخانالاری يانيندا، او جملهدن تبريز ۲۵، خوی ۲۰، اورميه ١۰ و اردبيل ١۰ جراحلیق خستهلر اوچون چارپاييلار دوزلدی. تبريزين بوتون پليکلينيکالاريندا اور- گؤز خستهليکلری شعبهسينين و گؤز خستهلیيی اوتاقلاریندا ١٣۲۵-جی ايلين خرداد آيينا کيمی ۵۲۲٨ نفر خسته معالجه اولدولار. اورميه، خوی، اردبيل، شبستر و ميانا شهرلرينده تراخوما ايله مبارزه شبکهلری ياراندی.
قيزديرما ايله مبارزه ده بوتون باتاقليقلارين قورودولماسی و اونلارين يئرينده آغاجلار اکيلمهسی پلانی حاضرلاندی.
دری-زهروی و کئچلليکله مبارزه ده بير سيرا تأثيرلی تدبيرلر حياتا کئچيريلدی. تبريزده ١۰ چارپاياليق دری-زهروی شعبهسی، تبريز، اورميه، اردبيلده دری-زهروی ديسپانسيانری آچيلدی. آذربايجانين هر يئرينده کئچللیيه قارشی مبارزه تشکيل ائديلدی. خستهلیيه مبتلا اولموش اوشاقلارين معالجه اولونماسی اوچون تبريز، خوی و اورميه شهرينده رنتگئن اوتاغی ايشه باشلادی. چيچهيه قارشی مبارزه گوجلندی. ١٣۲۵-جی ايلين آلتی آی عرضينده ٣۶۰ مين نفره چيچهيه قارشی پيوند ائديلدی. گلهجکده آچيلاجاق ميکروبيولوژی اينستيتونون اساسينی قويماق مقصديله تبريز شهرينده ميکروبيولوژی لاباراتورياسی آچيلدی. بورادا پيوند مقصديله زرداب و واکسينلر حاضرلاماق اوچون لازيمی آوادانليق گتيريلدی.
ملی حکومت فهله صينفينين امک و ساغلامليغینی قوروماق اوچون تأثرلی تدبيرلر گؤردو. بير ايل عرصينده ملی حکومتين انسان نامينه گؤردويو و نظرده توتدوغو عظمتلی ايشلردن قیصاجا قيد اولوندو. بو دنیزدن داملانی گؤرن آمريکالی ج.فور يازيردی: " ملی حکومتين بير ايلده گؤردويو ايشلری رضا شاه رژيمی ۲۰ ايلده ده گؤره بيلمزدی. اونا گؤره کی، دامارداکی قان تورک قانی، ملته و وطنه باغلی قان اولمالی ايدی. هم ده سيد جعفر پيشهورينين اطرافينداکی انسانلارين چوخو آغير مبارزه يولو کئچميش متانتلی انسانلار ايدی."
ملی حکومت قيسا مدت عرضينده گؤردويو ايشلر ساکت شرائيطده حياتا کئچيرلميردی. بير طرفدن داخلی ارتجاع، ديگر طرفدن شاه و اونون طرفدارلاری اولان و بوگون دمکراتيا پردهسی آرخاسيندا انسان حقوقلاريندا دم ووران، افغانستان و عراقدا معصوم اوشاقلاری، قوجالاری قانينا غلطان ائدن آمريکا- انگليس يانکی و لردلاری آذربايجان ملی حکومتینی دئويرديلر.
ملی حکومتین سقوطوندا حقیقتا آذربایجان خالقینا دیوان توتولدو. دئمک اولار کی، شاه طرفدارلاری، مرتجع بئیلر-خانلار و اونلارا حمایه چیخان آمریکا-انگلتره دؤلتلری طرفیندن میلتیمیزه سویقیریم توره دیلدی. خالقیمیزین مبارز اؤولادریندان ٣۰ مین نفر حدودوندا قتله ییتیریب و ٣۰۰۰۰۰ مین نفرینی ایسه ایرانین ان پیس آب-هواسی اولان منطقه لرینه سورگون ائتدیلر. اون مینلرله اؤلکه نی ترک ائتمه یه مجبور اولدولار. بو وحشیلیکلرده آنا دیلینده اولان بوتون کتاب و نشرلری یاندیریب یاخدیلار. بشر تاریخینده بئله وحشیلیکلره آز راست گلینیر.
آما خاطرلاتماق لازیمدیر کی، خالقمیزین یئنی نسلی بو توره دیلن دهشتلری اونوتمامیشدیر. چونکی، بوگون یئنی نسل خالقین خلاصی یولوندا بوتون اراده ایله اوز مبارزه سینی دوام ائتدیریر. قطعیتله دئمک اولار کی، بو نسیل کئچمیش نسیلدن داها دا گوجلو خالقین آزادلیغی یولوندا عزم و اراده ایله مبارزه ائدیر. بو مجادله ده خالقمیزین قهرمان اؤلادلارینا اوغورلار دیله ییریک
